pacyfikał, relikwiarz w kształcie krzyża lub monstrancji, podawany wiernym do ucałowania (do XIII w. podczas mszy, przed komunią); wykonywany zazwyczaj ze srebra i bogato zdobiony. [późnołac. kość. pacificale, od łac. pacificus pokój czyniący]

palatium   => pałac.

palazzo in fortezza   => pałac.

palcówka   => cegła.

palisada, częstokół, ostokół, w architekturze obronnej ogrodzenie z grubych i wysokich pali, wkopanych w ziemię i zaostrzonych u góry. Palisada spełniała rolę osłony stanowiska ogniowego, przeszkody lub pomocniczego umocnienia innych elementów obronnych; w fortyfikacji stałej stosowana tylko do umocnienia wałów obronnych. [franc. palissade, od palis pal]

palisadowa konstrukcja, system konstrukcyjny ścian drewnianych ze szczelnie łączonych pionowych elementów drewnianych (okrąglaków, połowizn, dranic) wbijanych bądź bezpośrednio w ziemię, bądź osadzonych w pazowanej (=> paza) podwalinie.

pałac, reprezentacyjna budowla mieszkalna pozbawiona cech obronnych; od XIX w. także określenie bardziej okazałych gmachów urzędowych i użyteczności publicznej. W XV w. we Włoszech powstał typ pałacu miejskiego, który przyjął się w całej Europie; była to budowla o prostej bryle architektonicznej., zwykle trzykondygnacjowa, z wewnętrznym czworobocznym dziedzińcem (wł. cortile) krużgankowym, o elewacji boniowanej, podzielonej gzymsem; stopniowo wzbogacano fasady podziałami pionowymi, m.in. wielkim porządkiem (=> porządki architektoniczne) dekoracyjnymi obramieniami otworów, różnicowano wysokość kondygnacji (=> piano nobile, => mezzanino); poza miastami wznoszono pałace otoczone fortyfikacjami, tzw. palazzo in fortezza. Największy rozwój architektury pałacowej nastąpił w okresie baroku; szczególnie popularny był francuski typ pałacu entre cour et jardin (pomiędzy dziedzińcem i ogrodem), odznaczający się ścisłą symetrią, wielką skalą, składający się zazwyczaj z korpusu głównego - często ze środkowym ryzalitem - oraz z przylegającego do niego pod kątem prostych skrzydeł, między którymi znajdował się dziedziniec reprezentacyjny, tzw. cour dhonneur; w większych pałacach istniał też przed dziedziniec, tzw. avant-cour, obudowany  => oficynami i budynkami gospodarczymi; za dziedzińcem i pałacem usytuowany był ogród; wnętrze pałacu miało zwykle układ amfiladowy. W pałacach wiejskich stosowano często dodatkowe dziedzińce i boczne pawilony. W miastach przeważały pałace z korpusem głównym przylegającym do ulicy lub oddzielonym od niej małym dziedzińcem; w Polsce charakterystyczne były pałace z alkierzami na narożach. W pałacach klasycystycznych schemat był upraszczany. [czes. palác, wł. palazzo, z łac. palatium]

panneau: 1. element architektoniczny rozczłonkowania i ozdoba ściany albo boazerii, w drewnianym, stiukowym, rzadziej kamiennym obramieniu, w postaci kwadratowej lub prostokątnej płyciny wypełnionej malowidłem lub reliefem; 2. sam relief lub malowidło (często wykonane na płótnie albo drewnie) ujęte w takie obramienie. Charakterystyczny element dekoracji wnętrz w okresie baroku i rokoka. Panneau nad drzwiowe nosi nazwę  => supraporty. [franc., od łac. pannus płachta]

panniselius   => pastorał.

panoplia, motyw dekoracyjny w postaci wiązki krzyżujących się elementów uzbrojenia, jak rozmaitego rodzaju oręż, zbroje, a także sztandary, proporce, itp., wkomponowany najczęściej w określony kształt geometryczny (np. w prostokątną, kwadratową, rzadziej kolistą płycinę); szczególnie charakterystyczne dla sztuki renesansu i baroku zwieńczenie panopliowe. [gr. panoplía]

panorama: 1. malowidło (także fotografia) przedstawiające krajobraz lub scenę batalistyczną, dzięki kolistemu ułożeniu płótna dające złudzenie dużej głębi przestrzennej; 2. budynek mieszczący panoramę-malowidło, zwykle na planie koła, kryty kopułą; 3. w malarstwie, rysunku, grafice, szeroki, rozległy krajobraz lub widok np. miasta, obserwowany ze znacznej odległości, często z wyżej położonego miejsca; 4. rodzaj malowidła sklepiennego, którego kompozycja, a także akcja rozgrywa się dookoła, wzdłuż linni obramiającej malowidło "opierające się" na niej (1 poł. XVIII w.). [od gr. pán hórama cały widok]

parcela, działka gruntu wydzielona w terenie, oznaczona osobnym numerem hipotecznym, przeznaczona pod całkowitą lub częściową zabudowę albo do innego użytkowania. [niem. Parzelle, franc. parcelle]

park, założenie ogrodowe o charakterze krajobrazowym odznaczające się przestrzenno-kompozycyjnym powiązaniem z okolicznym krajobrazem. [franc. parc]

parter, element kompozycyjny ogrodu o układzie geometrycznym tworzący płaski kwietnik lub gazon ozdobiony różnego rodzaju ornamentem; w zależności od typu dekoracji i motywu wiodącego mogą to być partery:   h a f t o w e   ( parterre de broderie),   g a z o n o w e   (parterre a langlaise),   o r a n ż e r i o w e   (parterre de lorangerie),   w ę z ł o w e   (parterre de knotted beds); odpowiednio do rodzaju układu parterów wyróżnia się partery:   p a r k i e t o w e,   d w u k w a t e r o w e,   j e d n o k w a t e r o w e;   partery najczęściej występowały w ogrodach XVII i XVIII w. w powiązaniu z salonami ogrodowymi. [franc. parterre, od terre ziemia]

pasaż, kryte dachem, często szklanym, przejście łączące budynki lub ulice; w pasażu ulicznym zwykle znajdują się sklepy. [franc. passage, od passer przechodzić, od łac. passus krok]

pastoforia, w prezbiteriach kościołów wczesnochrześcijańskich dwa niewielkie pomieszczenia przylegające symetrycznie do boków apsydy, służące jako dwudzielna zakrystia; prothesis, przeznaczone do przygotowywania przed nabożeństwem przedmiotów liturgicznych, i diakonikon - do przechowywania szat i naczyń liturgicznych. [gr. pastophórion lp]

patron, szablon z tektury, papieru, metalu lub deseczki z wyciętym deseniem, który przez malowanie przenosi się na ścianę, strop, sufit, papier albo tekturę; wzór z patronu może być przenoszony na płaszczyznę dekorowaną za pomocą odbijania jego konturów przez naciskanie strony zewnętrznej patronu, powleczonego na odwrociu w odpowiednich miejscach np. węglem, przez wykłuwanie punktów wzoru, przez prószenie (=> przepróch); przykładem malarstwa patronowego jest polichromia drewnianego stropu w Dębnie na Podhalu (kon. XV w.). Posługiwanie się patronem było szczególnie rozpowszechnione w XIX w. wśród ludowych i małomiasteczkowych malarzy oraz farbiarzy do zdobienia tkanin, gł. płóciennych. Patrona używano także przy układaniu mozaiki.

pawilon: 1. niewielki budynek przeważnie parterowy, o lekkiej konstrukcji, wchodzący zazwyczaj w skład określonego zespołu architektoniczno-przestrzennego, np. rezydencji, wystawy, fabryki; 2. część lub boczne skrzydło budowli, gł. pałacowej, wyróżniające się z całości odrębnym dachem; 3.  => kamienie ozdobne [franc. pavillon, z łac. papilio motyl]

paza, bort, w konstrukcjach drewnianych pionowy żłobek w łątce, w który wchodzą zwężone zakończenia sumików, zw. palcami. Zob. też sumikowo-łątkowa konstrukcja.

pazdur, pionowa nasada umieszczona na szczycie dachu chałupy, ozdobnie wycięta z kawałka drewna; występuje głównie w budownictwie ludowym Małopolski (najbogatsze formy na Podhalu - lilia, tulipan - i w Sądeczyźnie - motyw grotu, krzyża); odpowiednikiem pazdur na pozostałym obszarze Polski są   ś p a r o g i.

pendentyw   => żagielek;   => kopuła.

pentaptyk,  => poliptyk składający się z pięciu części: szafy środkowej, dwóch nieruchomych skrzydeł bocznych i dwóch skrzydeł ruchomych, zamykających część środkową. Zob. też dyptyk, tryptyk, ołtarz. [gr. pentaptychos składany z pięcioro]

pergola, budowla ogrodowa składająca się z dwóch rzędów słupów podtrzymujących poziomą konstrukcję kratową, na której rozpinane są rośliny pnące. [wł., z łac. pergula ganek, altana]

perspektywa ogrodowa, prospekt, widok z określonego miejsca na charakterystyczne akcenty założenia ogrodowego lub na otaczający krajobraz, wyznaczany aleją, szeregami rzeźb, amfiladą, duktem, prześwitem, kanałem, rzeką, drogą;

piano nobile, bel étage, w architekturze pałacowej wysoka kondygnacja (zwykle pierwsze piętro) zawierająca ciąg komnat lub sal reprezentacyjnych. [wł.]

piec mieszkaniowy, urządzenie do ogrzewania wnętrz mieszkalnych. Zob. też kominek.

piedestał   => postument.

pierzeja, ciąg elewacji frontowych domów stojących w jednej linni, stanowiących ścianę placu lub ulicy.

pilaster, płaski filar przyścienny, pełniący funkcje podpory i dekoracyjnego rozczłonkowania ścian; występuje także jako część obramienia otworów okiennych, drzwiowych, bramnych itp. Pilaster składa się z głowicy, gładkiego lub żłobkowanego trzonu, bazy i często również cokołu; występuje w połączeniu z belkowaniem, rzadziej z łukami (arkady pilastrowe). Czasem stosuje się tzw.   w i ą z k ę   pilastrów - zestawienie całych, pół- i ćwierćpilastrów, wywołujących wrażenie nałożenia na siebie kilku pilastrów o węższych trzonach. [franc. pilastre, z wł. pilastro, od pila filar]

pinakiel, fiala, charakterystyczny dla gotyku dekoracyjny element architektoniczny w postaci wysmukłej kamiennej sterczyny, zwykle o czworobocznym trzonie, z rytmicznymi szeregami   => żabek wzdłuż krawędzi i   => kwiatonem na szczycie. Bardziej dekoracyjny kształtowano na wzór tabernakulum i zdobiono maswerkami. Pinakle wieńczyły przypory, naroża wieżyczek, wimperg, portale, szczyty itp. Stosowano je także jako element zdobniczy w rzemiośle artystycznym, głównie w wyrobach snycerskich i metalowych. [franc. pinacle, z późnołac. pinnaculumskrzydełko]

plac, wolna przestrzeń w mieście, związana najczęściej z ważnymi ulicami i ujęta w obudowę architektoniczną, rzadziej ograniczona ścianą zieleni lub otwarta na krajobraz. Formy placu zależą od ich funkcji, wielkości miast i czasu ich kształtowania oraz przyjętej konwencji kompozycyjnej. Najczęstsze funkcje placów: publiczne (agora, forum), sakralne (place katedralne, place przed kościołami i klasztorami), handlowe (place targowe, rynki miast średniowiecznych), reprezentacyjne (place przed pałacami, przed rezydencjami królewskimi, place broni). [niem. Platz]

plafon: 1. duże pole dekoracyjne obejmujące centralną część sufitu lub podniebienia sklepień (zwierciadlanego, spłaszczonego, kolebkowego, żagielkowatego, kopuły nie przebitej latarnią), stanowiące zamknięcie wnętrza do góry; 2. znajdujące się na tym miejscu malowidło wykonane na tynku technikami malarstwa ściennego, m.in. freskiem i al secco, jako malowidło olejne na płótnie naprężonym na krosnach i założonym pod podniebieniem, rzadziej jako dekoracja stiukowa; zwykle rozwiązane jako kompozycja figuralna; może mieć charakter czysto ornamentalny; obramienie bywa wykonane w materiale i technikach innych niż pole dekoracyjne (np. malowidło ujęte ramą ze stiuku). [franc. plafond]

plakietka wotywna, płytka metalowa wykonana zazwyczaj ze srebra, zawieszona na ołtarzu lub koło przedstawień świętych dla uproszczenia łask lub jako wyraz dziękczynienia za łaski otrzymane. Plakietki wotywne bywają różnego kształtu i wielkości, przeważnie mają formę prostokątną z grawerowanymi lub repusowanymi przedstawieniami odnoszącymi się do konkretnej prośby (dziecko w powijakach, chore części ciała, zwierzęta domowe itp.) lub przedstawiają donatora klęczącego przed świętym wizerunkiem. Najstarsze zachowane w Polsce plakietki wotywne pochodzą z 1 poł. XVII wieku, liczne z XVIII i XIX w. Wykonywane niekiedy bardzo nieporadnie przez odpustowych wytwórców stanowią świadectwo dawnej sztuki prymitywnej.

planty, publiczne założenia ogrodowe, urządzane na miejscu dawnych fortyfikacji miejskich; stanowią zazwyczaj ciągi spacerowe z miejscami do wypoczynku, nieraz obszerne, tworzące w planie miasta charakterystyczny układ pierścieniowy; rozpowszechnione od końca XVIII w. [od plantacje]

płaskorzeźba   => relief.

płatew, leżeń, płatwia, pozioma belka prostopadła do więzarów, podpierająca krokwie; występuje też w innych miejscach   => więźby.

płycina, pole lekko wgłębione i zwykle oprofilowane, w ścianie, jej cokole, w płaszczyźnie czołowej pilastra itp.; może być gładkie lub wypełnione dekoracją, zwykle płaskorzeźbioną; kształt pola jest najczęściej prostokątny, ale trafiają się formy bardziej skomplikowane. Zob. też panneau i supraporta.

pochylnia, poterna, podziemny, pochyły chodnik w dziełach fortyfikacji stałej, łączył wnętrze twierdzy z fosą; pochylnie budowano z drewna lub jako sklepione korytarze murowane.

podcień, otwarte wewnętrzne pomieszczenie w przyziemiu budynku, nie występujące z lica muru, ograniczone słupami, filarami lub kolumnami, usytuowane wzdłuż elewacji budynku albo odbiegające dookoła; w chałupach podcieni (zw. też   p o d s i e n i e m) zajmuje czasem naroże, stanowiąc rodzaj otwartego przedsionka.

podest, spocznik: 1. pozioma płaszczyzna dzieląca biegi schodów; umieszczony między kondygnacjami przerywa długi ciąg stopni i uniemożliwia załamanie ich pod kątem prostym lub przerywa wachlarze stopni na zakrętach; 2. przy kilku poziomych tarasach - krótkie odcinki powierzchni tarasowej. [niem. Podest, od późnołac. podium cokół]

podgrodzie   => gród.

podium, podwyższenie stałe lub przenośne nad poziomem ziemi, posadzki czy podłogi. [niem. Podium, ang., franc. podium, późnołac. podium podstawa kolumny, cokół]

podłucze   => łuk.

podwalina: 1. bal (murał, podrąb), w budownictwie drewnianym dolna belka ścian wieńcowych (wtedy zw. także   p r z y c i e s i ą) lub szkieletowych, na której stoją ściany i słupy; podwaliny kładzione są bądź wprost na ziemi czy podmurówce, bądź na kamieniach (zw. peckami) czy palach wbitych w ziemię, najczęściej pod węgłami (zw.   s z t a n d a r a m i); podwalinę nazywa się niekiedy wypełnienie (najczęściej ziemią) przestrzeni pod podwaliną właściwą; 2.  => fundament.

podzamcze   => zamek.

polichromia: 1. wielobarwne malowidła zdobiące ściany, stropy lub sklepienia budowli; należała do najczęściej stosowanych dekoracji wnętrz budowli sakralnych i świeckich, niekiedy zdobiła też fasady budowli. 2. dekoracja malarska rzeźby i wyrobów rzemiosła artystycznego. [od gr. polýchromos wielokątny]

poliptyk, wieloskrzydłowy ołtarz szafiasty, charakterystyczny dla gotyku. W zależności od liczby skrzydeł rozróżnia się   => tryptyk (dwa skrzydła) i   => pentaptyk (cztery skrzydła). Zob. ołtarz. [gr. polýptychos wielokrotnie złożony]

pomarańczarnia, oranżeria, ozdobna budowla ogrodowa, parterowa, wolno stojąca lub wbudowana w taras, oświetlona jednostronnie wysokimi i szerokimi oknami eksponowanymi na pd., ogrzewana; była przeznaczona do uprawy lub przechowywania w okresie zimy egzotycznych roślin, jak pomarańcze, cytryny, granaty itd.; pomarańcze pełniły też rolę ogrodów zimowych; popularny głównie w ogrodach barokowych od XVII w.; występuje - łącząc często funkcje palmiarni - także w ogrodach XIX w. [wł. pomarancia]

pomnik, monument, dzieło rzeźbiarskie lub architektoniczno-rzeźbiarskie wzniesione dla upamiętnienia osoby lub zdarzenia historycznego, najczęściej w postaci posągu lub grupy rzeźbiarskiej, także kolumny, obelisku, budowli, sztucznie usypanego wzgórza (kopiec) czy naturalnego głazu. Odmienną formą pomnika jest pomnik nagrobny (=> grobowiec,  => nagrobek).

popiersie, w rzeźbie i malarstwie figuratywnym półpostać; termin używany najczęściej na określenie portretu rzeźbiarskiego, zw. także   b i u s t e m.

portal, ozdobne obramienie otworu wejściowego, na które składają się elementy architektoniczne i rzeźbiarskie. [niem. Portal, wł. portale, od porta drzwi]

portatyl   => ołtarz.

porte-fenetre, zwykłe okno sięgające do podłogi i zazwyczaj oddzielone od niej progiem, zaopatrzone czasem w balustradę zewnętrzną; charakterystyczne dla architektury pałacowej XVII-XIX w. [franc. porte drzwi, fenetre okno]

portyk, zewnętrzna część budynku, otwarta przynajmniej z jednej strony kolumnadą lub rzędem filarów, sięgających jednej lub dwu kondygnacji, osłaniająca najczęściej główne wejście, często (w architekturze nawiązującej do antyku) zwieńczona trójkątnym frontonem; wysunięta ku przodowi lub wgłębiona (portyk wgłębny). Portyk   p o z o r n y   => kryptoportyk. [łac. porticus]

porządki architektoniczne, systemy konstrukcyjno-kompozycyjne, których elementy są powiązane określonymi proporcjami - obliczanymi wg jednostki zw. modułem - i odznaczają się jednolitą formą. Najbardziej charakterystycznym elementem każdego porządku architektonicznego jest   => kolumna, a zwł.   => głowica. Podstawowe rodzaje porządków architektonicznych wykształciły się w starożytności, w kręgu kultury klasycznej. W końcu VII w. p. n. e. ustaliły się w Grecji zasady   p o r z ą d k u   d o r y c k i e g o  i   j o ń s k i e g o,   będących odpowiednikami stylów tej samej nazwy. Odmianą porządku jońskiego jest   k o r y n c k i,   różniący się dekoracją głowicy, mającej kształt kosza okolonego dwoma rzędami liści akantu, na których opierają się cztery woluty dźwigające abakus. W architekturze rzymskiej stosowano obok porządku jońskiego i wariantu korynckiego,   p o r z ą d e k   t o s k a ń s k i   - italską odmianę porządku doryckiego (kolumna z bazą i gładkim trzonem), oraz stworzony w Rzymie   p o r z ą d e k   k o m p o z y t o w y   - o głowicy łączącej cechy porządku jońskiego (woluty) i kapitolu korynckiego (liście akantu).

postument, piedestał, podstawa zwykle przenośna, służąca do umieszczania rzeźby, wazonu, wyrobów rzemiosła artystycznego itp.; wykonywana z kamienia, drewna itp.; gładka lub zdobiona. Potocznie określana często terminem   => cokół, mającym o wiele szerszy zakres pojęciowy. [niem. Postament, hol. postament]

powała, warstwa desek ułożona na belkach stropu drewnianego.

półkolumna   => kolumna.

predella, część  => ołtarza spoczywająca na mensie, stanowiąca podstawę retabulum; często rzeźbiona lub zdobiona malowidłem. [wł.]

prezbiterium, chór, przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa, zazwyczaj wydzielona od nawy głównej lekkim podwyższeniem, balustradą i tęczą; wyodrębniona także w bryle zewnętrznej. Prezbiterium zamykała zwykle ściana prostokątna, półkolista (=> apsyda) lub wieloboczna; rzut i bryłę prezbiterium wzbogacały (głównie w architekturze średniowiecznej) apsydiole, obejście, wieniec kaplic. W prezbiterium znajduje się sanktuarium z ołtarzem głównym, stalle dla kleru oraz wyposażenie służące do obrzędów liturgicznych. [niem. Presbyterium, wł. presbiterio, łac. presbyterium]

promenada: 1. w 2 poł. XVIII w., zwana także panoramą dziką, krajobrazowa część ogrodu, przylegająca do ogrodu regularnego; 2. aleja spacerowa z miejscami do wypoczynku, pojedyncza lub podwójna, urządzona w parkach publicznych, w uzdrowiskach i kąpieliskach, a także na bulwarach wielkomiejskich. [franc. promenade]

przeciwskarpa, w fortyfikacji mur oporowy otaczający rów forteczny od zewnątrz, mniej narażony na ostrzał nieprzyjacielski; wyposażony często w kazamaty: przeciwskarpy stosowano do I wojny światowej.

przedmieście, w urbanistyce historyczne osiedle poza murami miasta (tzw. suburbium), ściśle od niego uzależnione, pełniące funkcje usługowe, sytuowane zwykle przy głównych traktach wylotowych i placach przedbramnych. Obecnie dzielnica położona na skraju miasta, zwykle o charakterze mieszkalnym, często także usługowym i przemysłowym.

przedpiersie, nadwałek, parapet, w dziełach obronnych mur lub nasyp, biegnący szczytem wałów od strony zewnętrznej, osłaniający chodnik straży lub drogę wałową połączoną z przedpiersiami pochyłymi ziemnymi wjazdami, tzw. apparelami; na przedpiersiu mieściła się ława działowa lub strzelecka, miejsce przeznaczone dla działobitni i stanowiska strzeleckie; górna powierzchnia przedpiersia była lekko pochylona, umożliwiając strzelanie w dół po linii pochyłej; w fortyfikacji średniowiecznej przedpiersia wieńczące mur wyposażano w blanki.

przedsionek, pomieszczenie przejściowe między wejściem a wnętrzem właściwym (lub sienią czy halem). W założeniach pałacowych rodzajem przedsionka jest   => antykamera; w architekturze sakralnej   => kruchta; w bazylikach wczesnochrześcijańskich rolę przedsionka pełnił   => narteks.

przedwał, fosbreja, w fortyfikacjach przestrzeń przed wałem, służąca jako droga wzdłuż obwodu wałów lub jako wysunięte stanowisko strzeleckie; w fortyfikacji ziemnej zamiast przedwał stosowano   b e r m ę,   tj. uskok umożliwiający zsypywanie odstrzelonej ziemi do fosy.

przęsło: 1. we wnętrzu budowli przestrzeń między parą podpór dźwigających odrębną konstrukcyjnie część sklepienia; 2. wyodrębniona rytmicznie powtarzanymi elementami podziału pionowego części płaszczyzny elewacji (przęsło ścienne); 3. przęsło sklepienne   => sklepienie.

przycieś   => podwalina.

przyczółek   => fronton.

przypora, skarpa, pionowy element konstrukcyjny w formie prostego lub uskokowego (przypora dwu-, trójskokowa) filara przyściennego o ściętej pochyło górnej części. Przypora wzmacnia ściany budynku lub wolno stojącego muru oraz przenosi część ciężaru sklepień na fundament; podstawowy element konstrukcji filarowo-skarpowej (=> przyporowy system).

przyporowy system, system konstrukcyjny charakterystyczny dla sakralnej architektury gotyckiej, umożliwiający przesklepianie dużych przestrzeni na znacznej wysokości; w systemie przyporowym ciężar sklepienia krzyżowo-żebrowego nawy głównej jest przenoszony częściowo za pośrednictwem służek na filary międzynawowe, częściowo - dzięki zastosowaniu   ł u k ó w   p r z y p o r o w y c h (odporowych lub oporowych), przewieszonych ponad dachami naw bocznych lub ukrytych w poddaszach - na zewnątrz   => przypory (skarpy); uproszczoną odmianą systemu przyporowego jest   k o n s t r u k c j a   f i l a r o w o-s k a r p o w a, w której mury nawy głównej są opięte skarpami przebijającymi dachy naw bocznych i łączącymi się z filarami.

przysłupowa konstrukcja, przysłup, system konstrukcyjny uniezależniający ściany budynku od dachu opartego na zespole płatwi i słupów ( => stolec,   => słupowo-ramowa konstrukcja).

pseudobazylika   => bazylika.

ptaszarnia, woliera, pawilon lub duża klatka do hodowli ptactwa; w średniowieczu występująca często w powiązaniu ze zwierzyńcem, od renesansu zazwyczaj w formie ozdobnej budowli w ogrodach; chętnie wprowadzana do ogrodów krajobrazowych, romantycznych i klasycystycznych XVIII i 1 poł. XIX w.

pułap, warstwa desek przybita do spodu belek stropu drewnianego.

pustelnia   => ermitaż.